فهمیدن و دفاع از مخالف

هفته پیش با چند نفر از بچه‌های فامیل بحث سیاسی شد. پسر دایی‌ام و مثلا من(چون من تقریبا حرفی نزدم می‌گویم مثلا) یک طرف بحث بودیم، بقیه طرف دیگر. من کم و بیش موضع پسر دایی‌ام را می‌دانستم اما به دلیلی او از موضعی دفاع می‌کرد که نه تنها موضع خودش نبود بلکه از صحبت‌های قبلیمان می‌دانستم کاملا با برخی از آن‌ها مخالف است، و من در میان بحث به این فکر می‌کردم که او چقدر خوب دفاع می‌کند. حتی مواضعی را که من با آن‌ها موافق بودم و او مخالف، بهتر از من دفاع می‌کرد.

چرا او می‌توانست به این خوبی دفاع کند؟ به نظرم چون هر دو طرف را به خوبی می‌فهمید و این دفاع خوب از مخالف نشان‌دهنده فهم خوب است. این اصلا می‌تواند یک تمرین باشد، ببینیم چقدر می‌توانیم از موضع مخالف خودمان دفاع کنیم. اگر موضعی یا قسمت‌هایی از آن را به هیچ وجه نمی‌توانیم دفاع کنیم شاید آن را اصلا درست نفهمیده‌ایم.

زندگی با یک پرسش خوب یا یک پاسخ بد

در پاسخ به دوستی که در کامنت برای من نوشته بود: با این حجم مطالعه و وقت گذاشتن و جستجوی علم و دانش و فلسفه، جز از دست دادن دین و ایمان و باورها و بی‌وفایی به سنت‌ها و ارزش‌ها و از دست دادن چارچوب‌ها و از بین رفتن هویت و پوچ شدن و هیچ شدن به چه دست یافته‌ای می‌خواهم بگویم:

 

ترجیح می‌دهم تمام عمرم را با یک پرسش خوب زندگی کنم تا یک پاسخ بد!

این یکی از پست‌های وبلاگ قدیمی محمدرضا شعبانعلی با نام برای فراموش کردن است. وبلاگ درحال حاضر موجود نیست اما فایل PDF پست‌های وبلاگ قدیمی را می‌توانید با جست‌ و جو در وبلاگ کنونی‌اش پیدا کنید. می‌خواهم در مورد این سوال و پاسخ ایشان بنویسم و پیشاپیش می‌دانم مصداقی از هر کس از ظن خود شد یار من خواهم بود.

حقیقتا من حجم مطالعه زیادی ندارم، وقت و جستجویی که می‌کنم هم کم است اما من هم دین و ایمان و باورهای قبلی خودم را از دست داده‌ام و تا درجاتی هم با پوچ شدن، هیچ شدن و از بین رفتن مواجهه داشته‌ام. نمی‌دانم حد مواجهه من چقدر بوده و به نسبت چقدر بالا یا پایین است اما می‌توانم بگویم همین حد هم برایم سنگین و سخت بوده و هست. به طوری که به زحمت بار وجود خودم را جابه‌جا می‌کنم. اما به چه دست یافته‌ام و ترجیحم چیست، میان زندگی با یک پرسش خوب یا یک پاسخ بد؟

باید بگویم نمی‌خواهم با یک پاسخ بد زندگی کنم و به گمانم، تأکید می‌کنم به گمانم چون واقعا هنوز در حال دست و پنجه نرم کردن با سوال زندگی هستم، و در ابتدای راه، بله به گمانم در مقام انتخاب میان زندگی و عدم که خود این مقام و جمله هم دارای تناقض است. در این مقام عدم را برگزینم. حالا که به هر ترتیب درون زندگی افتاده‌ام، آن را ادامه می‌دهم و این ادامه دادن در عین رویارویی با پوچی و هیچ شدن را به زندگی با پاسخ‌هایی که به نظرم بد هستند ترجیح می‌دهم. البته این ترجیح، خیلی از جنس ترجیح خوب بر بد نیست.

در بازی و فریب‌های زندگی شرکت نخواهم کرد، به سنت‌ها و ارزش‌ها در حد توان بی‌وفا خواهم بود و چارچوب‌هایی که ساخته را نخواهم پذیرفت.

دست‌هایم پر از بیهودگی جست‌وجوهاست

ریشه‌ام از هوشیاری خورده آب

 

دست‌هایم پر از بیهودگی جست‌وجوهاست

 

زندگی‌ام در تاریکی ژرفی می‌گذشت

این تاریکی طرح وجودم را روشن می‌کرد

 

هرجا که من گوشه‌ای از خودم را مرده بودم

یک نیلوفر روییده بود

 

سهراب سپهری

هرکدام این‌ها از یک شعر جدا هستند به ترتیب زیر:

  1. هشت کتاب – آوار آفتاب – روزنه‌ای به رنگ
  2. هشت کتاب – آوار آفتاب – شاسوسا
  3. هشت کتاب – زندگی خواب‌ها – لحظه گمشده
  4. هشت کتاب – زندگی خواب‌ها – نیلوفر

پیروزی ما آن چیزی نیست که در آن کسی شکست بخورد

پیروزی ما آن چیزی نیست که در آن کسی شکست بخورد. همه باید با هم کامیاب شویم، اگرچه برخی مژده این کامیابی را دیرتر درک کنند.

 

بیانیه شماره ۱۳ آقای میرحسین موسوی ۶ مهر ۱۳۸۸

با اینکه در آن سال با آقای موسوی همدل نبودم اما این جمله در ذهن من ماند و هرچه گذشت در موقعیت‌های مختلف که لزوما سیاسی هم نبودند دوباره برای من تداعی شد و به نظرم جدا از زمینه آن هم جمله جالبی است.

اما معنای آن چیست؟ از آن چه می‌فهمم؟ پیروزی یک انسان یا گروه برای افراد یا گروه‌های دیگر ۳ حالت دارد؛ برای آن‌ها هم پیروزی است یا شکست یا تفاوتی برایشان نمی‌کند. به نظر اینجا منظور، حالتی است که پیروزی ما پیروزی شما هم هست اما به هر دلیلی فعلا شما پیروزی ما را شکست خودتان تصور می‌کنید. درواقع طبق تقسیم بندی بالا پیروزی ما مصداقی از حالت اول است اما افراد و گروه‌های دیگر آن را مصداقی از حالت دوم می‌بینند. این مسأله تنها در عالم سیاست خودش را نشان نمی‌دهد بلکه از آنجایی که ما درگیر روابط و گروه‌های متعددی هستیم. این مسأله می‌تواند در موقعیت‌های مختلف موضوعیت پیدا کند. در خانواده، میان همکاران یا نهادهای دیگر.

در این شرایط چه باید کرد؟ راه خودمان را برویم وقتی به پیروزی رسیدیم بعد از مدتی آن‌ها هم خواهند فهمید پیروزی برای همه بوده؟ سعی کنیم بقیه را هم با خود همراه کنیم و متوجه‌شان کنیم این پیروزی برای هر دو طرف است؟ خودمان را از بقیه جدا کنیم؟

با مرور این مسأله یاد توصیه‌های معمولی می‌افتم که برای موفقیت می‌کنند. برخی توصیه می‌کنند خودتان را میان افراد بهتر از خودتان قرار دهید تا آن‌ها شما را هم به نزدیکی سطح خود بالا بکشند، گروهی دیگر می‌گویند سعی کنید خود و اطرافیانتان را ارتقاع دهید. کدام راه‌حل در هریک از این دو مسأله درست است؟

ادامه ی مطلب

ما عادت می‌کنیم

هنوز به نسبت بقیه سال‌های زیادی را پشت سر نگذاشته‌ام اما طی همین مدت کم به واسطه تجربه‌های مستقیم و غیر مستقیمی که داشته‌ام تقریبا برایم یک اصل شده که انسان به هرچیزی می‌تواند عادت کند و معمولا هم می‌کند. در واقع عادت نکردن به تمرین نیاز دارد و به نظر، حالت پیش‌فرض انسان عادت است. پدر و مادر فکر می‌کنند که اگر بچه آن‌ها فلان کار را کرد، مثلا سیگار کشید یا بدون اجازه آن‌ها ازدواج کرد دیگر نمی‌توانند تحمل کنند اما می‌کنند. خود ما ممکن است فکر کنیم با حقوقی از یک میزان کمتر، با خانه‌ای کمتر از ۵۰ متر، با ۱۲ ساعت کار روزانه با کم‌تر از ۴ ساعت خواب در هر شب نمی‌توانیم زندگی کنیم اما وقتی اتفاق می‌افتد و ادامه می‌دهیم، می‌بینیم که می‌توانیم و به آن عادت می‌کنیم. محدوده‌ای که انسان می‌تواند در آن به زندگی ادامه بدهد از آنچه فکر می‌کنیم بسیار وسیع‌تر است.

این قضیه جنبه دیگری هم دارد و آن این است که به نظر می‌رسد بازه حسی که ما نسبت به یک شرایط داریم هم آنچنان بازه محدودی نیست. تناسب احساس ما به شرایط بیرونی کمتر از آن چیزی است که شاید به نظر می‌رسد. مثلا اگر فردی خانه ۳۰۰ متری دارد الزاما شادتر و راضی‌تر از فردی که خانه به مراتب کوچک‌تری دارد نیست. احساسات ما به نگاه و دیگر مسائل درونی‌مان هم بستگی دارند و حتی شاید بستگی جدی‌تر. بدون تغییر شرایط بیرونی و با رجوع به درون خودمان(تغییر درونی) می‌توان احساسات را تغییر داد.

فهم این موضوع برای من دو مسأله دیگر در پی خود می‌آورد که می‌توان گفت به نوعی دو روی یک سکه‌اند آزادی و پوچی. شما می‌توانید میلیاردها تومان پول و سرمایه داشته‌باشید یا حقوق ماهیانه ۵ میلیون تومان و میزان شادی و رضایتتان اختلاف چندانی نداشته باشد. می‌توان مسافرتی تفریحی با بهترین امکانات رفت یا در همین خیابان‌های تهران قدم زد و لذتی که از این دو می‌بریم تفاوت چندانی نداشته باشد. به خصوص اگر روی نگاه و درونتان کار کنید این کارها خیلی ساده‌تر می‌شود. شاید شنیده باشید که برخی از اتفاقات ساده مانند آواز پرندگان لذتی می‌برند که افراد دیگر از خرید و رانندگی بهترین ماشین نمی‌توانند ببرند.

آیا این معنای زندگی را کمرنگ نمی‌کند؟ حالا که آزادیم تا تلاش کنیم خانه‌ای چند صد متری داشته باشیم یا به خانه صد و چند متری بسنده کنیم. آزادیم که به خوردن کباب عادت کنیم یا نان و ماست. آزادیم که آنچه می‌خواهیم انتخاب کنیم و دلیل محکمی برای انتخاب هیچ گزینه‌ای وجود ندارد، مگر انتهای آزادی همین نیست که بین دو راه انتخاب کنیم درحالی که هیچ یک از این دو برتری خاصی بر دیگری ندارند؟

انسان در توهم آزادی و منطق

نمی‌دانم تاحالا برای شما هم پیش آمده که وقتی به رستوران یا کافه‌ای می‌روید با خودتان بگویید کاش می‌شد بعضی از مخلفات آن را قبل سفارش حذف کرد و هزینه کمتری پرداخت(به خصوص اگر وضع مالیتان هم خیلی خوب نباشد). یا مثلا اگر چیزی می‌خرید که بسته‌بندی مرغوب و خاصی دارد با خود می‌گویید: من که برای خاطر خود محصول این را خریدم نمی‌خواهم پول بسته بندی را بدهم. اینجا به نظرم حداقل دو توهم وجود دارد. اول توهم منطقی بودن انسان، دوم توهم تمایل به آزادی و انتخاب‌های بیشتر.

ما انسان‌ها خود را خیلی دسته بالا می‌گیریم، که بله منطقی هستیم، فکر می‌کنیم، توانایی از خود گذشتگی داریم و بسیاری ویژگی‌های دیگر. مثلا یکی از تعاریف معروف انسان این است که: انسان حیوان ناطق است. اما جمله‌ای که خود من آن را خیلی دوست دارم و به نظرم خوب است گاهی هم از این زاویه به انسان نگاه کنیم این تعریف است: انسان تنها حیوانی است که فکر می‌کند حیوان نیست. ما توهم این را داریم که انسان منطقی است به این معنا که با دلیل و منطق تصمیم می‌گیرد در جهت اهدافش اما در واقغ این‌گونه نیست و ما بسیاری از جاهایی که حتی فکر می‌کنیم کاملا منطقی هستیم هم منطقی نیستیم. انسان‌ها به طرز پیشبینی‌پذیری غیرمنطقی عمل می‌کنند و تصمیم می‌گیرند. این عبارت را از کتابی با همین عنوان گرفته ام. Predictably Irrational نوشته دن اریلی که اخیرا در حال خواندنش هستم. کتاب درواقع می‌خواهد با نشان دادن آزمایش‌های مختلف عنوان کتاب را نتیجه بگیرد.

ما فکر می‌کنیم که مخلفات و مثلا بسته‌بندی تاثیر زیادی در میزان لذت و رضایت ما ندارد اما در واقع اینطور نیست حتی برند یک نوشیدنی می‌تواند روی مزه‌ای که ما از آن نوشیدنی حس می‌کنیم تاثیر بگذارد. اگر می‌خواهید در این موضوع بیشتر بدانید، کتاب خوبی است آن را بخوانید.

خیلی نمی‌خواهم در این نوشته در مورد توهم اول صحبت کنم پس بریم سراغ توهم بعدی. ادامه ی مطلب

امام علی، فقر و تبعیض

در میان امامان همواره نسبت به امام علی علاقه بسیار بیشتری داشتم تا مدت‌ها به عنوان الگوی زندگی‌ام به وی نگاه می‌کردم. امروز البته از چند جهت اوضاع تغییر کرده؛ اول اینکه دیگر مانند گذشته شخصیت‌ها برای من موضوعیتی ندارند. ویژگی‌ها، نوع نگاه و کارهای خاصشان است که اهمیت دارد. دوم اینکه مفاهیمی مانند دین، خدا، امام و غیره برای من رنگ باخته‌اند.

امروز به بهانه روز غدیر، داشتم فکر می‌کردم چه نوع نگاه و کارهایی باعث شده بود اینقدر در گذشته به امام علی علاقه داشته باشم و حتی امروز هم آن‌ها را تحسین کنم، چند مورد از ذهنم عبور کرد. گفتم یکی از آن‌ها را اینجا بگذارم بعدها فرصت شد از موارد دیگر خواهم گفت.

مهم نیست این روایت واقعیت داشته باشد یا نه، این نوع نگاه مرا تکان می‌دهد. به نظرم زیباست حتی اگر در نهایت آن را قبول نداشته باشم.

 

پی‌نوشت: راوی این روایت مصطفی ملکیان است معلمی که بسیار به او مدیونم. خود این سخنرانی را هم از اینجا دریافت کرده و کمی آن را کوتاه کردم.

ایران شکارچی آمریکا

مدتی پیش حکایتی شنیدم با این مضمون که: شکارچی‌ای که مدت زیادی دنبال شکار باشد خودش تبدیل به شکار می‌شود چرا که در تعقیب شکار هرکجا که شکار می‌رود شکارچی هم می‌رود. هر کاری که شکار می‌کند شکارچی هم می‌کند. این حکایت که فکر می‌کنم از نیچه باشد مرا یاد ایران و آمریکا می‌اندازد. ایران یا دقیق‌تر بگویم حکومت جمهوری اسلامی ایران، خیلی ادعا دارد که آمریکا بد است، ذاتش سالم نیست، هرکاری می‌کند مشکل دارد و به نوعی برای نابودی و شکار آمریکا در وسع خودش یا حداقل در شعار دادن تلاش می‌کند. اما من وقتی به رفتار حکومت نگاه می‌کنم، می‌بینم اگر آمریکا آنچه باشد که این‌ها می‌گویند ما خودمان آمریکایی در مقیاس کوچک هستیم حتی برخی اوقات احساس خوبی دارم که ایران جایگاه آمریکا را ندارد. وگرنه معلوم نبود چه بر سر دنیا می‌آورد.

رهبر نظام و همفکرانش از امپراتوری رسانه‌ای غرب صحبت می‌کنند که واقعیت را نشان نمی‌دهد، مردم را به راه‌های خاصی هدایت می‌کند و ایرادات دیگر. اما صدا و سیمای خودشان چه؟ از شکنجه و زندان‌های آمریکا صحبت می‌کنند انگار نه انگار که ابتدای انقلاب حتی سیلی زدن غیر مجاز اعلام شد و هنوز ۴۰ سال نگذشته از آنجا به کجا رسیده‌ایم، به کجا خواهیم رفت؟ از فساد سیاسی و غیر سیاسی حرف می‌زنند گویی ما در حد وسع خودمان کم فساد کرده‌ایم. ادعا می‌کنند نگاه غرب به زنان ابزاری است اما یکبار به صراحت نگاه خود را به جایگاه زنان نمی‌گویند، در عمل که هیچ. از آمریکا می‌خواهیم دست از سر کشورهای دیگر بردارد خود را به عنوان الگو نشان ندهد از بقیه نخواهد که در پی او حرکت کنند. باز حداقل غرب و آمریکا موفقیت‌هایی داشته‌اند ما چی؟ دماغمان را نمی‌توانیم بالا بکشیم در کارهای ساده خود مانده‌ایم ادعای تمدن سازی داریم و الگو شدن برای جهانیان.

به این حکایت که فکر می‌کنم یاد همین موضوع میفتم. انگار بعد از انقلاب و آن اتفاقات اینقدر در پی شکار آمریکا بودیم که خود در حال تبدیل شدن به آن هستیم.